ព្រះបាទនរោត្តម ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា (១៨៦៤-១៩០៤)
ព្រះករុណា
ព្រះបាទនរោត្តម ពេលប្រសូតមកមានព្រះនាមថា ព្រះអង្គច្រឡឹង លុះពេលចម្រើនព្រះកេសា
មានព្រះនាមថា រាជាវត្តី ហៅ អង្គវត្តី លុះពេលសោយរាជ្យ មានព្រះនាមថា
នរោត្តម ជាព្រះនាមបញ្ញត្តិកាលទ្រង់សាងព្រះផ្នួសនៅស្រុកសៀម ទើបឯកសារខ្លះកត់ត្រាថា
ព្រះនាម នរោត្តម នេះ គឺព្រះចៅក្រុងសៀមជាអ្នកថ្វាយ ។
ព្រះករុណា ព្រះបាទ នរោត្តម ប្រសូតនៅថ្ងៃសៅរ៍
១២កើត ខែមាឃ ឆ្នាំមមែ សប្តស័ក គ្រិស្ដសករាជ ១៨៣១ នាខេត្តមង្គលបុរី
(សព្វថ្ងៃស្រុកមង្គលបុរី ខេត្តបាត់ដំបង) ជាបុត្រនៃអ្នកម្នាង ប៉ែន និងព្រះករុណា
អង្គឌួង ។ កាលទើបប្រសូត ព្រះបរមរាជបិតា គឺព្រះបាទអង្គឌួង ទ្រង់សព្វព្រះទ័យនឹងបុត្រាអង្គនេះណាស់
ហើយបានប្រទានព្រះនាមថា “ ព្រះអង្គច្រឡឹង”
។ ភាសាខ្មែរ ពាក្យថា “ ច្រឡឹង” មានន័យថា “ ដែលមានរាងតូចស្អាតសមឥតទាស់ភ្នែក”
។
បើតាមឯកសារ មហាបុរសខ្មែរ របស់លោក
អេង សុទ្ធ បានឱ្យដឹងថា នៅពេលព្រះអង្គច្រឡឹង ប្រសូតមក
អ្នកបម្រើបានយកសុកទៅកប់ មិនយូរថ្ងៃប៉ុន្មានក៏បង្កើតជាហេតុអស្ចារ្យ មានដើមពោធិមួយដើមដុះនៅកន្លែងកប់សុកនោះ
។ អ្នកខេត្តមង្គលបុរី នាំគ្នាហៅថា “ ពោធិហ្លួង” រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។
លុះដល់ខែពិសាខ ឆ្នាំមមែ នព្វស័ក
ពុទ្ធសករាជ ២៣៩១ គ្រិស្ដសករាជ ១៨៤៧ ព្រះករុណា អង្គឌួង
បានរៀបចំចម្រើនព្រះកេសាព្រះអង្គម្ចាស់ ច្រឡឹង ហើយប្រទាននាមថា “រាជាវត្តី” ហើយជួនកាលត្រូវគេហៅថា
“ព្រះអង្គវត្តី” ឬ “ អង្គវត្តី” ។ ទោះជាព្រះបុត្រា អនាគតក្សត្រខ្មែរអង្គនេះ
មានព្រះនាមជាផ្លូវការថា រាជាវត្តី ក្តី ក៏គេនៅតែហៅព្រះនាមថា “ច្រឡឹង” ដដែល ។
លុះដល់ថ្ងៃ១៥កើត ខែជេស្ឋ
ឆ្នាំមមែ នព្វស័កដដែលនោះព្រះករុណា អង្គឌួង បានបញ្ជាបង្គាប់មន្ត្រីខ្ញុំរាជការឱ្យរៀបក្បួនដង្ហែ
ព្រះអង្គម្ចាស់ រាជាវត្តី ទៅសាងផ្នួសជាសាមណេរនៅក្នុងសំណាក់ព្រះមហាសង្ឃរាជ
នូ នាវត្តក្រាំងពន្លៃ ក្រុងឧដុង្គមានជ័យ ហើយទ្រង់រាជបញ្ញត្តិវត្តនោះថា “ រាជបព្វជិត” តាំងពីពេលនោះមក
។ លុះចេញព្រះវស្សា ទើបព្រះអង្គលាចាកសិក្ខាបទមកវិញ ។
ខែអាសាធ ឆ្នាំរោង អដ្ឋស័ក
ពុទ្ធសករាជ ២៤០០ គ្រិស្ដសករាជ ១៨៥៦ ព្រះចៅចមក្លាវ ព្រះរាជានៃក្រុងសៀម
បានចាត់មន្ត្រីរាជការឱ្យដង្ហែព្រះអង្គម្ចាស់ រាជាវត្តី បំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុ
ក្នុងវត្តបរមនិវេស ស្រុកសៀម ក្នុងគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ ។ ប្រពៃណី
និងវិន័យបញ្ញត្តិ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា បុគ្គលណាក៏ដោយបន្ទាប់ពីបានឧបសម្បទាជាភិក្ខុហើយ
ត្រូវមាននាមបញ្ញត្តិមួយទៀតទីទៃពីឈ្មោះដើមរបស់ខ្លួន ឯការដាក់នាមបញ្ញត្តិនោះ
គឺជាកាតព្វកិច្ចរបស់ឧបជ្ឈាយ៍ (ភិក្ខុដែលជាអ្នកបំបួសកុលបុត្រឱ្យក្លាយជាភិក្ខុ) ជាអ្នកដាក់ឱ្យ
ហើយជាទូទៅការដាក់នាមបញ្ញត្តិនោះទៀតសោតគឺត្រូវជ្រើសរើសទៅតាមថ្ងៃ ខែ និង
ឆ្នាំកំណើតរបស់នវភិក្ខុ(ភិក្ខុទើបបានបួសថ្មី) នោះ ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង
ដូចជាសម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជ ជួន ណាត បន្ទាប់ពីបានបំពេញឧបសម្បទា
ជាភិក្ខុរួចមក ព្រះឧបជ្ឈាយ៍បានដាក់នាមបញ្ញត្តិ ព្រះអង្គថា “ ជោតញ្ញាណោ” ។ ចំណែកព្រះអង្គម្ចាស់ រាជាវត្តី
បន្ទាប់ពីបានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុមក មាននាមបញ្ញត្តិថា “ នរោត្តម “ ភិក្ខុ ។
អត្ថន័យក្នុងភាសាបាលី ពាក្យថា “ នរោត្តម” មកពីពាក្យថា
“ នរៈ=មនុស្ស , ជន , បុគ្គល…(សំដៅដល់មនុស្សប្រុស) + ឧត្តម=
ប្រសើរ, ខ្ពង់ខ្ពស់, ថ្លៃថ្លា ”
។ បូកបញ្ចូលគ្នាទៅពាក្យថា “ នរោត្តម”
ដែលជាព្រះនាមបញ្ញត្តិ នៃព្រះភិក្ខុ រាជាវត្តី នេះ ប្រែថា “
បុគ្គល ឬជនដ៏ប្រសើរ, បុគ្គល ឬជនខ្ពង់ខ្ពស់
, បុគ្គល ឬជនថ្លៃថ្លា ” ។
ព្រះនាមបញ្ញត្តិនេះ ត្រូវបានដាក់ថ្វាយដោយគិតតាមថ្ងៃ ខែ និងឆ្នាំប្រសូតរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់រាជាវត្តី
ភិក្ខុ ដោយគិតតាមគតិព្រះពុទ្ធសាសនាធម្មយុត្តិកនិកាយ ។
ព្រះករុណាអង្គឌួង បានសោយទិវង្គត
នៅថ្ងៃ៥កើត ខែកត្តិក ឆ្នាំមមែ ពុទ្ធសករាជ ២៤០៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១២
ខែវិច្ឆិកា គ្រិស្ដសករាជ ១៨៥៩ បន្ទាប់ពីបានសោយរាជ្យរយៈពេល ១៩ឆ្នាំ ។ ក្រុមប្រឹក្សាសេនាបតីមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់បានជំនុំពិភាក្សាគ្នា
ជ្រើសរើសព្រះអង្គម្ចាស់រាជាវត្តី ដែលកំពុងមានឋានៈជាមហាឧបរាជស្រាប់ផងឱ្យឡើងសោយរាជ្យបន្តពីព្រះបិតា
តាមបណ្តាំរបស់ព្រះរាជសព ។ នៅពេលឡើងសោយរាជ្យនោះ ព្រះអង្គម្ចាស់រាជាវត្តី
មហាឧបរាជ សព្វព្រះទ័យនឹងព្រះនាម នរោត្តម ជានាមបញ្ញត្តិ
កាលព្រះអង្គចូលបំពេញឧបសម្បទា ។ គេក៏បានថ្វាយព្រះនាមព្រះនវរាជ្យ
(ស្តេចថ្មី) អង្គនេះថា សម្តេចព្រះនរោត្តមព្រហ្មបរិរក្ស ហើយក៏ត្រូវបានគេស្គាល់ព្រះនាមខ្លីមកថា
“ ព្រះបាទ “នរោត្តម”
តរៀងមក ។
ឯកសារខ្លះអះអាងថា ព្រះនាម “ នរោត្តម” នេះ ជាព្រះនាមដែលព្រះចៅចមក្លាវ
នៃប្រទេសសៀមជាអ្នកថ្វាយ ។ ប៉ុន្តែតាមប្រពៃណីព្រះពុទ្ធសាសនា
បុគ្គលទីទៃពីព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ទោះបុគ្គលនោះមានឋានៈជាអ្វីក៏ដោយ ក៏ពុំមានកាតព្វកិច្ចដាក់នាមបញ្ញត្តិនេះដល់ភិក្ខុដែលទើបបានបួសនោះឡើយ
។
ទោះយ៉ាងណា
បើវិភាគទៅលើបរិបទសាសនាទៅនឹងសម័យកាលនោះ យើងអាចសន្និដ្ឋាន បានថា
ដោយសារព្រះអង្គម្ចាស់រាជាវត្តី ជាមនុស្សក្នុងរាជវង្ស ហើយត្រូវបានព្រះរាជាសៀមជាអ្នកបញ្ជូនចូលបួសផងនោះ
ជាហេតុនាំឱ្យឧបជ្ឈាយ៍មានភាពស្ទាក់ស្ទើរមិនហ៊ានអារកាត់ដាក់នាមបញ្ញត្តិដល់នវភិក្ខុរូបនេះតែអង្គឯងឡើយ
ទើបបន្ទាប់ពីបានសម្រិតសម្រាំងនាមបញ្ញត្តិមក ក៏បាននាំយកទៅទូលសុំការព្រមព្រៀងសព្វព្រះទ័យពីព្រះរាជាក្រុងសៀម
គឺព្រះចៅចមក្លាវ ផងដែរ ។ ប្រហែលជាដោយប្រការនេះឯងហើយ ទើបបានជាមានឯកសារខ្លះហ៊ានអះអាងថា
ព្រះនាម “ នរោត្តម” នេះ គឺជានាមដែលព្រះចៅ ចមក្លាវ នៃក្រុងសៀមបានថ្វាយ ។
ជាសរុបមកវិញ ព្រះនាម “ នរោត្តម” ជានាមនៃព្រះមហាក្សត្រខ្មែរអង្គនេះ
ត្រូវបានថ្វាយបន្ទាប់
ពីព្រះអង្គបានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុនៅប្រទេសសៀម។ ឯនាមដើមរបស់ព្រះអង្គ គឺ ច្រឡឹង
ហើយព្រះនាមជាផ្លូវការគឺ “ រាជាវត្តី “
ឬ “ អង្គវត្តី”៕
