ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី ៧
ការឆ្លាក់រូបព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
ព្រះនាងឥន្រ្ទទេវី នៅប្រាសាទព្រះខាន់
មេទ័ពសម័យអង្គរ
១. ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវម៌្ម ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យព្រះបាទ សូរ្យវម៌្ម ទី១(គ.ស.១០០៦-១០៥០)។ ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវម៌្ម ក៏ជាអ្នកជាប់សែរាជវង្សខ្មែរនៅទីក្រុង វ្យាធបុរៈ (បាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង) ផងដែរ ហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការក្រុងយសោធរបុរៈ (ក្រុងអង្គរ) ឱ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅទីក្រុងទ្វារតីរបស់ពួករាមន្យ (ជនជាតិមន)។ គួរជម្រាបថា «ព្រះកំស្ដេងអញ» គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គ ម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម។
២. មហាសេនាបតី សង្គ្រាម ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យព្រះបាទឧទិយាត្យវម៌្មទី២ (គ.ស.១០៥០-១០៦៦) ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា «មហាសេនាបតី» ពីព្រះរាជា។ ដូនតា វង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការ និងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយ ពោលគឺតាំងពីរាជ្យព្រះបាទជយវម៌្មទី២ (គ.ស.៨០២-៨៣៤) មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា «មហាសេនាបតី» គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនាសម័យអង្គរ។
៣. ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវម៌្ម ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈ និងជាមេទ័ព ដែលមានតួនាទី និងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ព នារជ្ជកាលព្រះបាទ សូរ្យវម៌្មទី២ (គ.ស.១១១៣-១១៥០)។ គួរជម្រាបថា «ព្រះកម្រតេងអញ» ជាឋានន្តរ នាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រី ដែលមានន័យថា «ព្រះបាទ»។ ពាក្យ «កម្រតេងអញ» ជាពាក្យខ្មែរបុរាណ ដោយពាក្យ «កម្រតេង» មានន័យថា «ម្ចាស់» រីឯពាក្យ «អញ» មានន័យថា «ខ្ញុំ» ដូច្នេះពាក្យ «កម្រតេងអញ» គឺមានន័យថា «ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»។
៤. ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវម៌្ម ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពីតំបន់អ្នកចិះ (?) និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ (គ.ស.១១១៣-១១៥០) រហូត ដល់រាជ្យព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (គ.ស.១១៨១-១២១៨)។
៥. ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (គ.ស.១១៨១-១២១៨) ជាមួយព្រះនាងជយរាជទេវី។ ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំ ទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា (កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ) ក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ព ចាម និងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់ ភរតរាហូ ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពីព្រះ បាទយសោវម៌្មទី២ (គ.ស.១១៦០-១១៦៥) ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយ មេទ័ពដទៃទៀត។ ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះ ទើប ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានត្រាស់បង្គាប់ឱ្យកសាងប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម «ព្រះកម្រតេង ជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ» ជាតំណាងឱ្យព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារនៅឋានទេវលោក តម្កល់ទុកនៅ ក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារនោះ។
៦. ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា អ្នកសញ្ជក អជ៌ន ជាមេទ័ព ជំនិតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ (គ.ស.១១១៣-១១៥០)។ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន បាន ចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក ព្រះបាទយសោវម៌្មទី២ (គ.ស.១១៦០-១១៦៥) ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ ភរតរាហូ រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារ ការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (គ.ស.១១៨១-១២១៨) បានប្រទានងារដល់លោកជា «អំតេង» និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម «ព្រះកម្រ តេងជគតអជ៌នទេវ» តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ ខេត្ត បន្ទាយមានជ័យ និងមួយទៀតនៅក្នុងប្រាសាទព្រះខ័ន ខេត្តសៀមរាប។ គេក៏ឃើញ មានចម្លាក់ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬអ្នកសញ្ជក អជ៌ន នេះ នៅក្នុងក្បូនព្យុហ យាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត នេះ បញ្ជាក់ថា លោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ផងដែរ។ គួរ ជម្រាបថា «អំតេង» ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាព ចំពោះព្រះមហាក្សត្រ ខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យព្រះបាទជយ វម៌្មទី៧ សតវត្សទី១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែល បានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរ និងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់។
៧. អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យព្រះបាទ សូរ្យវម៌្មទី២ (គ.ស.១១១៣-១១៥០)។ គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើភ្នំសិវបាទ និងនៅ ក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២។ អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន មាន បងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ ស្រីទេវ ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រស្រីស្រិន្ទ្រ កុមារទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាម រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។ ព្រះ បាទជយវម៌្មទី៧បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា «អំតេង» និងបានកសាង បដិមាទេពនាម «ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ» តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ។
៨. អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព ស្រីវទ៌្ធន ដែលបានចេញ ច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រស្រីស្រិន្ទ្រកុមារទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅប្រទេសចាម្ប៉ា រហូត ដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោក ជា «អំតេង» ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរ និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម «ព្រះកម្រតេង អញជគតស្រីទេវ» ជាតំណាង តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ។
៩. អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរក្រុងយសោធរបុរៈ ដោយ បានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយអ្នកសញ្ជក អជ៌ន (ទី៥) ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ ភរត រាហូ ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពីព្រះបាទយសោវម៌្មទី២។ ក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរ នេះ អ្នកសញ្ជកស្រីធរៈបានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ។ ដោយសារ ស្នាដៃ និងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានប្រទាន គោរម្យងារដល់លោកជា «អំតេង» និងបានកសាងបដិមាទេពនាម «ព្រះកម្រតេងជគត ស្រីធរទេវបុរ» ជាតំណាង តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ។ គួរ ជម្រាបថា «អ្នកសញ្ជក» គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យ ជាជំនិតរបស់ព្រះរាជា ដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បី ការពារព្រះរាជា តួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនាសម័យអង្គរទាំងឡាយនេះជាដើម។
១០. ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវម៌្ម ជាមេទ័ពជាប់សែស្រឡាយព្រះរាជវង្ស និងមាន គោរម្យងារជា «ខ្លោញវលល្វោ» ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី តំបន់ល្វោ (ទ្វារវតី)។
១១. ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវម៌្ម ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅតំបន់ឆោកព្កុល (?) ក្នុង រាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ (គ.ស.១១១៣-១១៥០) ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោក នៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ ដែលចុះពីភ្នំសិវបាទ (ភ្នំ ព្រះនេត្រព្រះ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ)។
១២. ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវម៌្ម។
ចម្លាក់ពីលោហៈ
ផ្សេងៗ
ព្រះពុទ្ធ
លោកតារាជ្យ
