បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់ត្រកូល «អភ័យវង្ស» ជានរណា?
បើនិយាយអំពីសាវតានៃខេត្តបាត់ដំបង (សៀមបានប្រែឈ្មោះជាខេត្តព្រះដំបង ) ដែលធ្លាប់ធ្លាក់ ទៅក្រោម ការគ្រប់គ្រងរបស់សៀមអស់ជាច្រើនឆ្នាំ គឺត្រូវនិយាយទាក់ទង នឹងសាវតាដែល ខេត្តនេះ ស្ថិតក្រោម ការគ្រប់គ្រងរបស់ត្រកូល «អភ័យវង្ស»។
ត្រកូលអភ័យវង្សនេះ ជាត្រកូលមួយធ្លាប់គ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង អស់ជាច្រើនជំនាន់ ឬដែលអ្នកមួយ ចំនួនបានចាត់ទុកថាជាត្រកូលក្បត់ជាតិខ្មែរ។ ខេត្តបាត់ដំបងនៅខណៈនោះ ត្រូវដាក់ស្ថិតក្នុងមណ្ឌលបូព៌ា របស់រាជាអាណាចក្រសៀម។
បើតាមសៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា «បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់» និពន្ធដោយលោក តូច ឈួន បោះពុម្ពលើកទី២ ឆ្នាំ១៩៩៤ បានរៀបរាប់ថា ត្រកូល «អភ័យវង្ស» ដើមនាមត្រកូល អភ័យវង្ស គឺឧកញ៉ា យមរាជ (បែន) ជាពូជពង្សត្រកូលខ្មែរមួយដែលបានចុះចូលជាមួយសៀម។ ត្រកូល អភ័យវង្ស បានគ្រប់ គ្រង ខេត្តបាត់ដំបងដល់ទៅ៦ជំនាន់ រៀងតគ្នាជាលំដាប់រហូតមកចាប់ពីឆ្នាំ១៧៩៥ ដល់ឆ្នាំ១៩០៧ គឺរយៈពេលយូរជាងអាណានិគមនិយមបារាំង គ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាដែលមានរយៈកាលត្រឹម ៩០ឆ្នាំ។
ជនទីមួយដែលគ្រប់គ្រងខេត្តនេះឈ្មោះ បែន ងារជាឧកញ៉ាយមរាជ។
ខេត្តខណ្ឌនោះក៏ក្លាយខេត្តមួយស្ថិតក្នុងមណ្ឌលបូព៌ា របស់សៀមចាប់ពីពេលនោះជាដរាបរៀងមក រហូត ដល់បារាំងទាមទារយកពីសៀម វិញតាមរយៈសន្ធិសញ្ញាថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៧ ។ គ្រួសារអភ័យវង្សរស់នៅក្នុងបរិវេណកំផែងដ៏ស្កឹមស្កៃកំផែងនេះហាក់ដូចជាស្ថានសួគ៌សម្រាប់គ្រួសារស្ដេចត្រាញ់មួយនេះអញ្ចឹង។
បែន ដែលបានកាន់អំណាចជាស្ដេចត្រាញ់ដំបូង បានស្លាប់នៅឆ្នាំ១៨០៩ ឈ្មោះ ប៉ែន ជាកូនក៏ឡើងបន្តការងារនេះទៀតបានកាល ៧ឆ្នាំក៏ស្លាប់បាត់ទៅ។ បន្ទាប់មក រស់ ជាកូនរបស់ ប៉ែន ក៏ឡើងបន្តទៀតរហូតដល់ឆ្នាំ១៨៣៥។ លុះអស់ពីឈ្មោះ រស់ ទៅ កូនរបស់ រស់ ឈ្មោះ នង ក៏ឡើងបន្តទៀត។ គេមិនដឹងថា នង ស្លាប់នៅឆ្នាំណានោះទេ តែក្រោយមកកូនរបស់ នង ឈ្មោះ យារ ហៅ ញ៉ុញ បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង រហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៩៤។ កូនរបស់ យារ ឈ្មោះ ឈុំ ក៏បានឡើងបន្តដំណែងពីឪពុកខ្លួនដោយសម្លាប់បងថ្លៃរបស់ខ្លួនជាសាសន៍សៀមព្រោះឮថា ព្រះចៅសៀម ចង់លើកនាយបងថ្លៃនោះឲ្យឡើងគ្រងខេត្តបន្តពីឪពុករបស់ខ្លួន ។
ឈុំ អភ័យវង្ស នេះគេចាត់ទុកជាមនុស្សសាហាវឃោរឃៅ ប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹងជីតាជំនាន់ទី១ បែន របស់ខ្លួនដូច្នោះដែរ។ ឈុំ អភ័យវង្ស បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង ពីឆ្នាំ១៨៩៥ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧។ នៅពេលដែលបារាំងយកខេត្តនេះមកវិញ ឈុំ ក៏រើផ្ទះសម្បែងទាំងប៉ុន្មាននៅបាត់ដំបងហើយដឹកទ្រព្យសម្បត្តិ ប្រពន្ធ និងកូនចៅប្រហែលជា ១០០ រទេះគោទៅរស់នៅឯបស្ចឹមបុរី ។ ក្រោយមក ឈុំ ក៏ស្លាប់កំឡុងឆ្នាំ១៩២២។ ឯកសារខ្លះទៀតថា បារាំងបានយល់ព្រមផ្តល់លុយអោយ ឈុំ អភ័យវង្សចាប់ពីឆ្នាំ១៩០៧ រហូតដល់គាត់ស្លាប់ ក្នុង១ឆ្នាំ ១សែនបាត ដែលជាថ្នូរនឹងការចាកចេញរបស់គាត់។
បុត្ររបស់ ឈុំ អភ័យវង្ស ម្នាក់ឈ្មោះ ខួង (គួង/ខួង អភ័យវង្ស) ដែលជាអ្នកបង្កើតគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យដំបូងបំផុតរបស់ប្រទេសសៀម ធ្លាប់បានឡើងធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីសៀមដល់ទៅ៣ដង។ ខួង អភ័យវង្ស កើតឆ្នាំ១៩០២ នៅខេត្តបាត់ដំបង។
តាំងពីការតវង្សត្រកូលមកពីរជ្ជកាលទី១ រហូតដល់ចុងរជ្ជកាលទី៥ ដែលការផ្សំផ្គុំរវាងត្រកូលសៀម ជាមួយខ្មែររបស់អ្នករួមត្រកូលអភ័យវង្សនេះ រហូតដល់ថ្នាក់មិនអាចបែងចែកឲ្យបានច្បាស់លាស់។ គ្រាមួយនៅពេលមានការបោះឆ្នោត ខួង អភ័យវង្ស ត្រូវបានបក្សម្ខាងទៀតចោទប្រកាន់ថាខ្លួនមានបុព្វបុរសមិនមែនជនជាតិសៀម តែជាជនជាតិខ្មែរ ឆ្លើយតបចំពោះការចោទប្រកាន់នេះ ខួង អភ័យវង្ស បានអះអាងក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣ ពីកំណើតត្រកូលនេះឲ្យអ្នកស្ដាប់ពិចារណា និងកាត់សេចក្ដីដោយខ្លួនឯង ដោយសារខ្លួនឯងមិនអាចសម្រេចបាន៕
កាលពីក្នុងសម័យបុរាណ ជនជាតិសៀមបានយកពាក្យខ្មែរថា កំពែង នេះទៅប្រើថា «កាំពែង» ដោយសៀមអានថា «កាំផែង» ព្រោះអក្សរ “ព” សៀមមានខ្យល់ជា “ផ” ខ្មែរ លុះដល់សម័យតមក ខ្មែរខ្លះយកសំដីនេះមកប្រើថា «កំផែង» ឃ្លាតក្លាយពីសំដីសៀម ដែលថាតាមសំដីខ្មែរពុំច្បាស់នោះក៏មាន។
ឯកសារលោក តូច ឈួន ជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា «បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់» ថា កំពែងនេះធ្វើពីឥដ្ឋបូកបាយអរ មានរាងចតុកោណកែង មានបណ្តោយ ១៨សិន (៧២០ម៉ែត្រ) ទទឹង ១២សិន (៤៨០ម៉ែត្រ) កំពស់ ៥ហត្ថ កំរាស់ ២ហត្ថមួយចំអាម។ កំពែងនេះខាងជើងទល់និង ចន្លោះផ្លូវ ប្រៃសណីយ៍ និងរោងចក្រអគ្គីសនី ខាងកើតទល់និងផ្លូវលេខ១ ខាងត្បូងទល់រោងអារឈើ ហូតុង ហាន់ រីឯខាងលិចស្របតាមខាងក្រោយវត្តកំផែង ។ បើគេមើលពីខាងក្រៅកំពែងនេះជាជញ្ជាំងខ្ពស់ចោត តែនៅខាងក្នុងគេពូនដីឱ្យមានរាងទេរផ្ទប់និងជញ្ជាំង ដើម្បីឱ្យទាហានការពារបន្ទាយងាយនិងឡើងមកទប់ទល់ជាមួយសត្រូវដែលនៅក្រៅកំពែង នៅលើដីទេរនេះគេដាំសុទ្ធតែដើមចំប៉ាក្រហម។
កំពែងនេះមានក្លោងទ្វារ៦ គឺខាងកើតមានពីរ ខាងលិចមានពីរ ខាងជើង និងខាងត្បូងមានក្លោងទ្វារតែមួយៗទេ ។ កំពែងនេះមានប៉ម៦ ធ្វើញោច ចេញមកក្រៅបន្តិច ប៉មនីមួយៗសំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ហើយប៉មកណ្តាលប៉ែកខាងកើតគេដោតទង់ជាតិយ៉ាងខ្ពស់ពណ៌ក្រហមមានរូប ដំរីសនៅកណ្តាល ដែលជាទង់ជាតិសៀមនាសម័យនោះ។
ក្នុងកំពែងនោះគឺរស់នៅ និងគ្រប់គ្រងដោយត្រកូល «អភ័យវង្ស» ដើមនាមត្រកូល អភ័យវង្ស គឺឧកញ៉ា យមរាជ (បែន) ជាត្រកូលបានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបងដល់ទៅ៦ជំនាន់ រៀងតគ្នាជាលំដាប់រហូតមកចាប់ពីឆ្នាំ១៧៩៥ ដល់ឆ្នាំ១៩០៧។
បែន ដែលបានកាន់អំណាចជាស្ដេចត្រាញ់ដំបូង បានស្លាប់នៅឆ្នាំ១៨០៩ ឈ្មោះ ប៉ែន ជាកូនក៏ឡើងបន្តការងារនេះទៀតបានកាល ៧ឆ្នាំក៏ស្លាប់បាត់ទៅ។ បន្ទាប់មក រស់ ជាកូនរបស់ ប៉ែន ក៏ឡើងបន្តទៀត រហូតដល់ឆ្នាំ១៨៣៥។ លុះអស់ពីឈ្មោះ រស់ ទៅ កូនរបស់ រស់ ឈ្មោះ នង ក៏ឡើងបន្តទៀត (គេមិនដឹងថា នង ស្លាប់នៅឆ្នាំណានោះទេ) តែក្រោយមកកូនរបស់ នង ឈ្មោះ យារ ហៅ ញ៉ុញ បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង រហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៩៤។ កូនរបស់ យារ ឈ្មោះ ឈុំ ក៏បានឡើងបន្តដំណែងពីឪពុក ខ្លួនដោយសម្លាប់ បងថ្លៃរបស់ខ្លួនជាសាសន៍សៀមព្រោះឮថា ព្រះចៅសៀម ចង់លើកនាយ បងថ្លៃនោះឱ្យឡើងគ្រងខេត្តបន្តពីឪពុករបស់ខ្លួន ។
ឈុំ អភ័យវង្ស នេះគេចាត់ទុកជាមនុស្សសាហាវឃោរឃៅប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹងជីតាជំនាន់ទី១ បែន របស់ខ្លួនដូច្នោះដែរ។ ឈុំ អភ័យវង្ស បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង ពីឆ្នាំ១៨៩៥ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧៕
លោក ខួង អភ័យវង្ស ជាអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីសៀម ៤ជំនាន់ និងជាស្ថាបនិក គណបក្ស «ប្រជាធិបតេយ្យ» មានដើមកំណើតខ្មែរសុទ្ធ (ម្តាយ~ឪពុកខ្មែរ) ខ្សែស្រឡាយត្រកូល ចៅហ្វាទឡ្ហៈ ប៉ែន អភ័យវង្ស ដែលមានដូនតានៅស្រុកកំណើត ខេត្តកំពត។ លោកមានបិតាឈ្មោះថា គទាធរ ឈុំ អភ័យវង្ស ក្រោយមកជា ព្រះពញាអភ័យភូបេស្ត៍ ឈុំ អភ័យវង្ស និង មាតាខ្មែរ លោកស្រី រ៉ត (មិនច្បាស់នាមត្រកូល) នៅខេត្តបាត់ដំបង។
បងប្រុសរួមបិតាលោកគឺ លឿម អភ័យវង្ស (ខ្មែរសុទ្ធ មាតាជាខ្មែរអ្នកស្រុកបាត់ដំបងជីដូនមួយជាមួយ គទាធរ ឈុំ) បានទទួលងារស្នងពីឪពុក ជា «ព្រះពញាអភ័យភូបេស្ត៍»វិញ ក្រោយពីបុត្រីច្បងបានរៀបអភិសេកជាមួយម្ខាស់ក្សត្រីរបស់ «រាមាទី ៦ សម្តេចព្រះមង្កុតក្លាវចៅយូហួ»។
លោក ខួង អភ័យវង្ស បានសិក្សានៅសាលា Debsirin បន្ទាប់មកបានចូលរៀននៅមហាវិទ្យាល័យ Assumption នៃទីក្រុងបាងកក ចុងក្រោយលោកបានសិក្សានៅមហាវិទ្យាល័យស្រាវជ្រាវ Ecole Centrale de Lyon ក្នុងប្រទេសបារាំង។ ក្រោយមកលោកបានត្រឡប់មកធ្វើការនៅក្រសួងទូរលេខប្រទេសថៃវិញ ចុងក្រោយលោកបានក្លាយជានាយកប្រតិបត្តិក្រសួងមួយនេះ។
វរៈសេនីត្រី ហ្លួងកូវិត ខួង អភ័យវង្ស គឺជាស្ថាបនិក គណៈបក្សនយោបាយដំបូងគេគឺ «គណៈបក្សប្រជាធិបតេយ្យ» ក្រោយពីរាមាទី ៧ បានប្រទានអំណាចរបស់ព្រះអង្គមកឲ្យរាស្ត្រ ដោយបានផ្លាស់ប្តូរពីរបៀបគ្រប់គ្រងបែបរាជានិយម «សម្បូរណញ្ញាសិទ្ធិរាជ (Absolute Monarchy)» មកជា «ប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ» នៅថ្ងៃទី ១០ ធ្នូ គ.ស ១៩៣២។
សូមបញ្ជាក់ផងដែរថា លោកបានរៀបការជាមួយនារីម្នាក់ឈ្មោះ Lekha Kunadilok (កូនស្រីរបស់លោក William Alfred Goone-Tilleke ដែលជាមេធាវី) ហើយប្រពន្ធរបស់លោកត្រូវបានតែងតាំងជាសមាជិកសភានៅឆ្នាំ១៩៤៩ ដោយធ្វើឱ្យលោកស្រីក្លាយជាស្រ្តីអ្នកនយោបាយជនជាតិថៃដំបូងគេបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តប្រទេសថៃ។
គាត់ក៏ជាបុគ្គលដំបូងដែលបាននាំមកនូវការបដិរូប និងការស្ថាបនាសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ដោយបង្កើតក្រសួងគមនាគមន៍ និងក្រសួងប្រៃសណីយ៍ដំបូងគេទៀតផង ហើយលោកបានស្លាប់នៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៦៨ ដោយជន្មាយុ ៦៥ឆ្នាំ៕
