ល្ខោនខោល ឬ
ល្ខោនពាក់របាំងមុខ គឺជាល្ខោនមួយ ដែលមានលក្ខណៈ ចំណាស់របស់កម្ពុជា មានដើមកំណើតនៃការសម្តែងមុនសម័យអង្គរ។វាត្រូវ បានគេជឿជាក់ថាបានចាប់ផ្តើមក្នុងអំឡុងប្រហែលសតវត្សទី៩ តាមរយៈ ចម្លាក់លឹប
នៅតាមជញ្ជាំងអង្គរ។
ក្នុងសម័យអង្គរ ល្ខោនខោលត្រូវបានអភិវឌ្ឍដោយបុរសទាំងស្រុង ក្នុងការ រាំជាប្រចាំនៅព្រះរាជវាំងបុរាណខ្មែរ ។ ហេតុផលពិតប្រាកដនៅតែមិនទាន់ ដឹងច្បាស់ ប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបង្ហាញថា ដោយសារការដុះដាលនៃ សាសនាធ្វើឲ្យសាសនាព្រាហ្មណ៍មានជម្លោះជាមួយសាសនាព្រះពុទ្ធ ក្នុងរជ្ជ កាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (១២៤៣ - ១២៩៥) ។ ក្នុងនោះ មាននារីរបាំជា ច្រើនត្រូវបានសម្លាប់ និងធ្វើជាស្រីកំណាន់ ដូច្នេះទើបមានការហ្វឹកហាត់ អ្នករបាំបុរស ដើម្បីបង្កើតរបាំនេះ ផ្អែកទៅលើលទ្ឋិអ្នកកាន់សាសនា ព្រះពុទ្ធ។
យោងតាមសៀវភៅ«ទស្សនីយភាពខ្មែរ» អត្ថាធិប្បាយថា ពាក្យថា«ខោល» ឬ «ល្ខោនខោល» បើតាមសង្ឃដីការបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ដែលបានកត់ទុកក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ បោះពុម្ពផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនាបណ្ឌិត្យឆ្នាំ១៩៦៧ ត្រង់ទំព័រ១០២ថា ខោលគឺជាពួកល្ខោនប្រុស រឿង « រាមកេរ្តិ៍ » ។
ចំពោះលោក ហ្សក សឺដេស វិញ បើតាមប្រសាសន៍របស់លោកដែលសាកល វិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ បានស្រង់យកមកចុះក្នុងកម្រងសិក្សាកថា «Annale de l’ URBA No 1» បោះពុម្ពឆ្នាំ១៩៦៧ ត្រង់ទំព័រ១៥៧ថា Le mot Khol serait celui queles Cambodgiens emploient pour désigner une variété des grands singes ។ ដូច្នេះសម្រាប់លោកសឺដេស ល្ខោនខោលគឺជា «ល្ខោននៃរបាំស្វា» ។
ចំណែកអ្នកឧកញ៉ាទេពពិទូរ ក្រសេម គន្ថបណ្ឌិតវិញ នៅក្នុងទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសូរិយាលេខ៣
ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៨ លោកបានពោលថា «ចំណែកល្ខោនខោលនោះ គេកំណត់លេងចំពោះតែរឿងដែលទាក់ទាម ដោយរឿងព្រះជាម្ចាស់ គឺព្រះឥសូរ
ព្រះនារាយណ៍ ដែលជាព្រះក្នុងសេយ្យសាស្ត្រ គឺលេងរឿងអវតា «បែងភាគ» របស់ព្រះជាម្ចាស់ ដូចរឿង រាមកេរ្តិ៍ «រាមាយណៈ» សឹងជាប្រវត្តិរបស់ព្រះជាម្ចាស់នោះដើម្បីប្រកាសកិត្តិគុណ
សេចក្តីខ្លាំងពូកែ និងក្លាហានរបស់ព្រះជាម្ចាស់ និងអ្នកដែលព្រះជាម្ចាស់បានបែងភាគឱ្យ មកកើត
ដូចយ៉ាងព្រះរាមតាមក្បួនថា លេងរឿងដូច្នេះ ជាហេតុឱ្យកើតមង្គលសួស្តីដល់អ្នកលេង និងជាទីប្រោសប្រាណរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ទើបគេនិយមលេងមកដល់ឥឡូវនេះ»។
ឯពាក្យខោលក្នុងជីវភាពប្រជាជនកម្ពុជាវិញ គេនិយមប្រើពាក្យនេះសម្រាប់សម្គាល់គោ
ឬក្របីដែលមានស្នែងខ្លី ហើយខុបចុះក្រោម ឬក៏សម្គាល់សត្វកន្ទុយខ្លី ឬបើមិនដូច្នោះទេ បើកាលណាគេនិយាយថា ធ្វើអ្វី មួយខោលតែម្តង… នោះបានសេចក្តីថា ធ្វើអ្វីមួយនោះ គឺធ្វើដោយឥតបានព្រាងទុក
ឬគិតទុកជាមុនឡើយ ពោលគឺ គិតឃើញភ្លាម ឬជួបភ្លាមធ្វើភ្លាមតែម្តង ។
សម្តីរបស់លោកអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងការនិយមរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា ក្នុងការសម្គាល់ខោល ឬល្ខោនខោលនេះ
មានន័យសមរម្យល្អណាស់ ព្រោះបើយើងពិនិត្យមើលទម្រង់ល្ខោនខោល ដែលសេសសល់ដល់យើងសព្វថ្ងៃនេះ យើងឃើញថា ល្ខោនខោល គឺជាល្ខោនពាក់មុខ អ្នករាំធ្វើកាយវិការឥតព្រាងទុកជាមុនដើម្បីត្រាប់ពាក្យសម្តីរបស់អ្នកពោល ដែលជាអ្នកមាននាទីដឹកនាំរឿង និងរៀបរាប់រឿង ។ ទម្រង់នេះ សម្តែងបានតែរឿងរាមកេរ្តិ៍មួយគត់ ដែលជារឿងពោរពេញទៅដោយតួអង្គយក្ស ហើយនិងស្វា។
ឯការសម្តែងវិញ គឺធ្វើឡើងក្នុងពិធីត្រស្តិសង្ក្រាន្ត គឺពិធីផ្តាច់ឆ្នាំចាស់ចូលឆ្នាំថ្មី រាំដើម្បីបំបាត់ឧបទ្រពចង្រៃនៃឆ្នាំចាស់
ហើយសុំទេវតាឆ្នាំថ្មី និងវត្ថុសក្តិសិទ្ធិទាំងអស់ជួយប្រទានស័ព្ទសាធុការពរ សេចក្តីសុខចម្រើន សិរីសួស្តី ជ័យមង្គល
សុំឱ្យបានប្រកបនឹងសុភមង្គល និងសំបូររុងរឿងក្នុងជីវភាពជាប្រចាំរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា និងមានពេលខ្លះពេលដែលស្រុកទសជួបវិបត្តិគ្រោះរាំងស្ងួត គេក៏រាំល្ខោនខោលដើម្បីសុំទឹកភ្លៀងផងដែរ
។ ម្យ៉ាងទៀត ទម្រង់ល្ខោនខោលនេះ ជាទម្រង់ដែលមានសុទ្ធតែសិល្បករប្រុសៗជាអ្នករាំ សូម្បីតែតួអង្គស្រីដូចជាតួនាងសីតា
នាងមណ្ឌោគិរី នាងបុញ្ញកាយ ឬនាងសុវណ្ណមច្ឆាក៏ដោយ ។
ទម្រង់ល្ខោននេះ បានបន្សល់នូវចម្ងល់ដ៏យូរលង់មួយនៅក្នុងអារម្មណ៍របស់ប្រជាជនកម្ពុជា។ គេច្រើនចោទសួរថា តើមកពីហេតុអ្វីបានជាចាស់បុរាណខ្មែរយកសិល្បករប្រុសមកឱ្យដើរជាតួស្រីដូច្នេះ ?
ចំពោះសំណួរខាងលើនេះ យើងមិនឃើញមានចម្លើយណាឆ្លើយបានច្បាស់ លាស់ ឬក៏កត់ត្រាទុកជាលាយលក្ខណ៍អក្សរទេ
។ ប៉ុន្តែជាទូទៅយើងសង្កេតឃើញមានមតិពីរ ដែលទាក់ទិនទៅនឹងសំណួរនេះ ហើយបានក្លាយទៅជាការនិយមនិយាយបន្តគ្នាតាំងពីយូរណាស់មកហើយ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
មតិទី១ នោះបាននិយាយថា ហេតុដែលនាំឱ្យមានទម្រង់ល្ខោនមួយមានសុទ្ធតែសិល្បករប្រុសជាអ្នករាំនោះ គឺកើតឡើងដោយសារមានវិបត្តិខាងសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា ពិសេសក្នុងកាលវេលាដែលមានទំនាស់សាសនារវាងព្រះពុទ្ធសាសនា
និងព្រហ្មញ្ញសាសនា ។
ពួកស្រីរបាំនៃល្ខោនក្បាច់បុរាណ ឬល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ ដែលក្នុងសម័យអង្គរ
គេហៅថា «រមាំ» មានដើមកំណើតតាំងពីមុនការចាប់បដិសន្ធិនៃលទ្ធិទេវរាជ
«Culte du Dieu Roi» ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២
ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ៨០២ទៅទៀត ហើយពេលដែលខ្មែរគោរពលទ្ធិទេវរាជ គេនិយមហៅស្រីរបាំទាំងនោះថា
«ទេវទាសី » ជាស្រីរបាំនៃព្រះវិហារខាងព្រហ្មញ្ញសាសនា
រួចបន្តតួនាទីជាស្រីរបាំនៃព្រះវិហារខាងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧(១១៨១-១២១៨)
ដូចមានឯកសារខ្លះអាចឱ្យយើងដឹងថា ក្នុងពេលនោះនៅប្រាសាទតាព្រហ្មមានស្រីរបាំចំនួន៦១៥នាក់
និងនៅប្រាសាទព្រះខ័ន ស្រីរបាំមានចំនួនរហូតដល់ទៅ១.០០០នាក់ឯណោះ ។
ក្រុមអ្នករបាំទាំងអស់នោះមានតួនាទីសំខាន់ណាស់ គឺជាអ្នកដែលមានភារកិច្ចចម្លងពាក្យបណ្តឹង ពាក្យបន់ស្រន់ ពាក្យឧទ្ទិសទាំងឡាយពីឋាន មនុស្សលោកទៅឋាននៃព្រះ
គឺឋានសួគ៌ ឋានត្រៃត្រឹង្ស ហើយពាំនាំនូវស័ព្ទសាធុការពរពីឋានសួគ៌ចុះមកប្រោះព្រំដល់ឋានមនុស្សលោកវិញ។ អ្នកទាំង នោះសុទ្ធតែជាស្រីបរិសុទ្ធ មិនមានប្រឡាក់ប្រឡូសអ្វីនឹងគ្រឿងមន្ទិលសៅហ្មងទាំងខាងផ្លូវកាយ
វាចា ចិត្ត តាមបែបមនុស្សសាមញ្ញឡើយ ។ លុះមកដល់ពេលប្រទេសជាតិជួបវិបត្តិខាងសាសនា
ពិសេសក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (១២៤៣-១២៩៥) ? ដែលមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា របស់អ្នកកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា សិវៈនិយម
ពួកនេះបានកោសលុបរូប ឬបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនា បដិមាផ្សេងៗជាច្រើន
នៅប្រាសាទបាយ័ន និងទីដទៃទៀត ។
មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទេ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងសម័យនោះ
ពួកអ្នកកាន់អំណាចមានមន្ត្រីធំៗក្នុងព្រះបរមរាជវាំង បានបង្ខំរួមរស់ស្នេហាជាមួយស្រីរបាំ
«ពួកទេវទាសី» ក្បត់ទំនៀមមុន… ហើយប្រហែលជាចាប់តាំងពីពេលនោះមកហើយ ដែលគេឃើញមានការនិយមរបស់ពួកមន្ត្រីក្នុងព្រះបរមរាជវាំងដណ្តឹងយកស្រីរបាំធ្វើភរិយារបស់ខ្លួន ។ គេឃើញមានសេសសល់ជាក់ស្តែងក្នុងសង្គមកម្ពុជា
រហូតមកដល់ពេលមុនសង្គ្រាមឆ្នាំ១៩៧០ផ្ទុះឡើងបន្តិច ។
អាស្រ័យដោយការមិនពេញចិត្តនឹងអំពើទាំងនោះ គ្រូរបាំបុរាណធំៗនៃជំនាន់អង្គរនោះដែលជាអ្នកកាន់
និងគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយសុទ្ធតែជាអ្នកដែលបានខិតខំចំណាយអស់កម្លាំងកាយ
កម្លាំងប្រាជ្ញា និងទេពកោសល្យរបស់អាត្មាខ្លួនបង្ហាត់បង្ហាញ អប់រំសិល្បការិនីរបាំឱ្យបានល្អ
បានល្បី ដើម្បីបម្រើព្រះពុទ្ធសាសនា ទៅតាមសទ្ធាជ្រះថ្លារបស់ខ្លួន ក៏បានដកខ្លួន ថយរត់គេចទៅជ្រករស់នៅជាមួយប្រជារាស្ត្រជាពុទ្ធសាសនិក
ពិសេសគឺយកអារាមខាងពុទ្ធសាសនាជាបង្អែក ហើយបង្កើតទម្រង់ល្ខោនថ្មីមួយប្រភេទទៀត
ដែលមានសុទ្ធតែប្រុសៗ ជាអ្នករាំ ដើម្បីចៀសវាងកុំឱ្យអ្នកកាន់អំណាចទាំងឡាយបំផ្លាញសិល្បៈរបស់ខ្លួនបានទៀត ។
ការអធិប្បាយខាងលើនេះ គឺជាហេតុផលនានាដែលមតិទី១បានលើកយកមកសំអាងដើម្បីបញ្ចប់អំពីការកកើតនៃទម្រង់ល្ខោនប្រុស ដែលចេញមកពីប្រភពតែមួយ គឺចេញពីល្ខោនក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ
ដែលមានសុទ្ធតែសិល្បការិនីជាអ្នករាំ សូម្បីតែតួអង្គប្រុសក៏ដោយនោះ ។
រីឯមតិទី២វិញ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងចម្ងល់ដែលថាតើហេតុអ្វីបានជាចាស់បុរាណខ្មែរយកសិល្បករប្រុសៗ ឱ្យរាំជាតួស្រី នៅក្នុងទម្រង់ល្ខោនពាក់មុខដូច្នេះ
? ឬក៏និយាយអំពីដើមកំណើតនៃល្ខោនខោលនោះ ? គេតែងតែលើក យកវិបត្តិនៃព្រះរាជវង្សស្តេចខ្មែរ ពិសេសគឺការប្តូររាជវង្សពីវង្សវរ្ម័នមកវង្សព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម ដែលជាអតីតកសិករដាំត្រសក់មានរសជាតិផ្អែមពិសេសជាងគេមកធ្វើជាទីសំអាង ។
នៅសម័យកាលមិនយូរប៉ុន្មានមុនពេលដែលព្រះបាទត្រសក់ផ្អែមបានឡើង សោយរាជ្យ
ប្រទេសកម្ពុជាបានជួបវិបត្តិសាសនាមួយយ៉ាងធ្ងន់ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យស្តេចផែនដី
និងមន្ត្រីធំៗដែលកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា និងប្រជា នុរាស្ត្រ ដែលនិយមគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្នា
។ តាត្រសក់ផ្អែមជាកសិករ និងជាពុទ្ធសាសនិកម្នាក់ ដែលមានប្រជាប្រិយភាពធំធេងក្នុងចំណោមប្រជារាស្ត្រ ព្រោះគាត់ជាមនុស្សស្លូតបូត ហើយឆ្លាតវាងវៃផង ។ ក្នុងការសម្រាកពីមុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត
តាត្រសក់ផ្អែមតែងតែនាំអ្នកស្រុកលេងមហោស្រពនានា ដែលនាំឱ្យកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់គាត់កាន់តែល្បី
និងមានអ្នកស្រុកជិតឆ្ងាយគោរពស្រឡាញ់គាត់យ៉ាងច្រើនទៀតផង ។
ថ្ងៃមួយ ដោយឃើញថា ភោគផលកសិកម្មរបស់គាត់បានផលល្អ តាត្រសក់ ផ្អែមក៏បេះត្រសក់ខ្លួនយកទៅថ្វាយព្រះរាជា
និងបាននាំមហោស្រព គឺល្ខោន របាំនានា ទៅសម្តែងថ្វាយស្តេចផែនដីទៀតផង ។ ព្រះរាជាទ្រង់សព្វ ព្រះរាជហឫទ័យនឹងត្រសក់ ដែលមានរសជាតិផ្អែមឆ្ងាញ់ពិសេសរបស់គាត់ណាស់ ហើយក៏ទ្រង់ចេញព្រះរាជបញ្ជាហាមមិនឱ្យតាត្រសក់ផ្អែមបេះត្រសក់យកទៅលក់ដូរ ឬក៏ឱ្យទៅអ្នកណាម្នាក់ឡើយ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីរក្សាចម្ការត្រសក់នេះ ព្រះរាជាបានប្រទានលំពែងមួយដែលស្លឡើងដោយថ្មកាយសិទ្ធិ គឺជាលំពែងដ៏មានឫទ្ធិដល់តាត្រសក់ផ្អែម
។ ដើម្បីសាកល្បងថា តើតាត្រសក់ផ្អែមមានភក្តីភាពចំពោះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គ
ឬក៏អត់ ? យប់មួយនោះ ព្រះអង្គទ្រង់គង់លើសេះជាជំនិះ ហើយទ្រង់នាំទាំងពលសេនាឯទៀតទៅឃ្លាំមើល
រួចលបចូលទៅក្នុងចម្ការត្រសក់ ។
គាប់ជួនពេលនោះ តាត្រសក់ផ្អែមកំពុងតែមើលមហោស្រព ស្រាប់តែក្រឡេកទៅ ឃើញមនុស្សលួចចូលក្នុងចម្ការ គាត់នឹកគិតថាជាចោរ ក៏ លើកលំពែងឡើង ហើយពួយទៅក្នុងចម្ការត្រង់កន្លែងដែលមនុស្សលប ចូលនោះ
។ លំពែងបានហោះទៅចាក់ត្រូវចំព្រះរាជា សុគតក្នុងពេលនោះទៅ ។ ដោយព្រះរាជាអង្គនោះគ្មានព្រះរាជបុត្រនឹងស្នងរាជបន្តពីព្រះអង្គ …ពួកសេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួង ក៏លើកតាត្រសក់ផ្អែមឱ្យឡើងសោយរាជ្យ ។
ដោយសារដើមកំណើតរបស់ព្រះអង្គជាតិជាកសិករ និងជាពុទ្ធសាសនិក ចូលចិត្តពលកម្ម
ស្រឡាញ់ធម្មជាតិ ស្រណោះស្រណោកជីវភាពស្រែចម្ការ ដែលព្រះអង្គធ្លាប់បានភពប្រសព្វរាល់ថ្ងៃ ក្នុងពេលបានឡើងសោយរាជ្យក្នុងបុរីមហានគរ ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែមបានចាត់ចែងឱ្យសិល្បករ ជំនិតៗរបស់ព្រះអង្គច្នៃប្រឌិតបង្កើតស្នាដៃសិល្បៈដែលមានភាពស្វាហាប់ ហើយលើកយករឿងរាមកេរ្តិ៍ ដែលជារឿងមានប្រជាប្រិយភាពធំធេងក្នុងសង្គម
ខ្មែរ ទាំងក្នុងចំណោមអ្នកកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ទាំងអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធ សាសនា
ទាំងអ្នកមានជំនឿទៅលើអារក្សអ្នកតា ដែលជាជំនឿរបស់ខ្មែរដើមយកមកសម្តែងផង។ គឺចាប់ពីពេលនោះមកហើយ ដែលល្ខោនខោល ឬល្ខោនពាក់មុខ មានសុទ្ធតែសិល្បករប្រុសៗ ជាអ្នករាំ បានចាប់កំណើតឡើង ។
ដូចបានជំរាបបញ្ជាក់ខាងលើម្តងរួចមកហើយថា រឿងរ៉ាវទាំងពីរដែលទាក់ ទិននឹងប្រភពកំណើតល្ខោនខោល យើងសង្កេតឃើញមិនមានឯកសារណា កត់ត្រាឱ្យបានច្បាស់លាស់ជាភស្តុតាងទេ… ប៉ុន្តែវាជារឿងនិយាយតៗគ្នាពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ តាមការនិយមរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរតែប៉ុណ្ណោះ
។ម្យ៉ាងទៀតទម្រង់ល្ខោនប្រុសនេះ មិនមែនមាននៅតែប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះទេ ។ យើងសង្កេតឃើញមាននៅក្នុងប្រទេសនានាជាច្រើន
ដែលធ្លាប់មានអារ្យធម៌ដ៏ចំណាស់ និងរីកចំរើនដូចជាប្រទេសឥណ្ឌា និងប្រទេសជប៉ុនជាដើម។
ទម្រង់ល្ខោនប្រុសដែលល្បីល្បាញជាងគេនៅប្រទេសឥណ្ឌា មានឈ្មោះថា «កាថាកាលី» (KATHAKALI) ដែលមានអាយុរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ
។ ចំណែកនៅប្រទេសជប៉ុនវិញ ទម្រង់ល្ខោន«កាប៊ូគី»
( KABUKI ) ជប៉ុន ក៏មានសុទ្ធតែសិល្បករប្រុសៗជាអ្នករាំ ហើយក៏មានអាយុច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយដែរ
?ចំពោះកាលបរិច្ឆេទពិតប្រាកដនៃដើមកំណើតរបស់ល្ខោនខោលវិញនោះ វារឹតតែជាការស្មុគស្មាញណាស់ទៅទៀត
សម្រាប់យើងជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ ដ្បិតប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រទេសបានជួបនូវផលវិបាកដោយសារសង្គ្រាមបំផ្លាញជាតិ
ច្រើនជំនាន់រាប់មិនអស់ ។ គ្រប់សង្គ្រាមដែលបានកើតឡើងសុទ្ធតែបានបំផ្លាញវប្បធម៌ជាតិ
តាមរយៈការបំផ្លាញឯកសារ បំផ្លាញបេតិកភណ្ឌ លួចយកសម្បត្តិវប្បធម៌ជាតិកម្ពុជា
និងមានការកាប់សម្លាប់សិល្បករ ដែលជាឯកសាររស់របស់ជាតិខ្មែរជាដើម ។
ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី ក៏នៅមានចំណុចពិសេសខ្លះដែលធ្វើឱ្យយើងជាអ្នក ស្រាវជ្រាវចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង…
នោះគឺល្ខោនខោល សម្តែងបានតែរឿងរាមកេរ្តិ៍មួយគត់ ។ ឆ្លងតាមចំណាប់អារម្មណ៍លើចំណុចនេះ
ហើយក៏ដោយយោងទៅលើឯកសារដែលសេសសល់ច្រើនបង្គួរស្តីពីរឿងរាមកេរ្តិ៍នៅប្រទេស កម្ពុជានោះ អ្នកស្រាវជ្រាវសាកល្បងវិភាគ ដើម្បីបំភ្លឺពីកាលបរិច្ឆេទនៃទម្រង់ល្ខោនខោលនេះដូចតទៅ ។
រឿងរាមកេរ្តិ៍ ជារឿងមួយដែលមានចំណាស់ជាងគេ ហើយមានប្រជាប្រិយ ភាពបំផុតនៅប្រទេសកម្ពុជា
។ បើតាមឯកសាររបស់ព្រះតេជគុណ ប៉ាង ខាត់ ក្នុងសៀវភៅព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសខ្មែរ
ព្រះអង្គបានមានពុទ្ធដីកាថា ព្រហ្មញ្ញសាសនាក៏ដូចជាពុទ្ធសាសនាដែរ បានហូរចូលដល់ជ្រោយសុវណ្ណភូមិ
«ក្នុងនោះមានប្រទេសកម្ពុជា» តាំងពី៣០៩ឆ្នាំមុនគ្រឹស្តសករាជមកម្ល៉េះ ។ ចុះបើព្រហ្មញ្ញសាសនាហូរចូលមក តើរឿងរាមាយណៈ ដែលជារឿងផ្សព្វផ្សាយពីឥទ្ធិពលសាសនានេះ អាចហូរចូលមកក្នុងពេលនោះដែរឬទេ ? ឬក៏ហូរចូលមកក្នុងពេល ដែលព្រាហ្មណ៍កៅណ្ឌិន្យចូលមកច្បាំង រួចរៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាងនាគី «សោមា» «ព្រះថោង និងនាងនាគ » ? ឬក៏ហូរចូលមកក្រោយពេលនោះ
ប៉ុន្តែមុនសម័យអង្គរ ?
សព្វថ្ងៃគេសង្កេតឃើញមានសំណល់រឿងរាមកេរ្តិ៍ «រាមាយណៈ» ជាច្រើននៅស្ទើរតែគ្រប់ទម្រង់នៃទម្រង់សិល្បៈខ្មែរ ដូចជា៖
១-សិល្បៈចម្លាក់
-រូបចម្លាក់ នៅប្រាសាទកោះកេរ សាងក្នុងដើមសតវត្សរ៍ទី១០ « អន្លើខ្លះៗ នៃរឿងរាមកេរ្តិ៍ » ។
-ប្រាសាទបន្ទាយស្រី កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១០ «អន្លើខ្លះៗនៃរឿងរាមកេរ្តិ៍» ។
-ប្រាសាទបាពួន ដើមសតវវត្សរ៍ទី១១ «អន្លើខ្លះៗនៃរឿងរាមកេរ្តិ៍ » ។
-រូបចម្លាក់ នៅប្រាសាទកោះកេរ សាងក្នុងដើមសតវត្សរ៍ទី១០ « អន្លើខ្លះៗ នៃរឿងរាមកេរ្តិ៍ » ។
-ប្រាសាទបន្ទាយស្រី កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១០ «អន្លើខ្លះៗនៃរឿងរាមកេរ្តិ៍» ។
-ប្រាសាទបាពួន ដើមសតវវត្សរ៍ទី១១ «អន្លើខ្លះៗនៃរឿងរាមកេរ្តិ៍ » ។
-ប្រាសាទអង្គរវត្ត សាងក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១១១៣-១១៥២ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរិយាវរ្ម័នទី២ នៅប្រាសាទនេះ រឿងរាមកេរ្តិ៍ ត្រូវគេឆ្លាក់នៅច្រើនកន្លែង ខុសៗគ្នា ដូចជានៅទ្វារខាងលិចជ្រុងខាងត្បូង ទ្វារខាងលិចជ្រុងខាងជើង ជញ្ជាំងខាងលិចជាដើម ។ ឯសាច់រឿងរាមកេរ្តិ៍វិញ គេសង្កេតឃើញមានច្រើនអន្លើ
តាំងពីព្រះរាមទទួលជ័យជម្នះ ក្នុងការប្រឡងលើកធ្នូ… រាពណ៍ចាប់នាងសិតា
ចម្បាំងរវាងព្រះរាម និងសម្ព័ន្ធមិត្តស្វាទល់នឹងពួករាពណ៍
និងអសុរឯទៀតជាសម្ព័ន្ធមិត្ត រហូតដល់ឆាកស្តីពីនាងសិតាលុយភ្លើងដើម្បីបញ្ជាក់ពីការស្មោះត្រង់របស់នាងចំពោះស្វាមី ថ្វីដ្បិតតែក្រុងរាពណ៍បានចាប់យកនាងទៅនគរក្រុងលង្លាអស់កាលយូរ
ក៏ដោយ និងអន្លើផ្សេងពីនេះច្រើនទៀត ។
ប៉ុន្តែប្រការដែលគួរឱ្យសោកស្តាយជាទីបំផុតនោះ គឺ រហូតមកដល់ថ្ងៃដែលកំពុងតែសិក្សានេះ រូបចម្លាក់មួយចំនួនកំពុងទទួលគ្រោះអាសន្នពីការបំផ្លិចបំផ្លាញនៃសង្គ្រាម និងមួយចំនួនទៀត កំពុងតែទទួលការគំរាម កំហែងពីគ្រោះធម្មជាតិដូចជា
អន្លើដែលបង្ហាញពីភក្តីភាពរបស់នាងសិតាចំពោះព្រះរាម «សិតាលុយភ្លើង» ដែលពេលនេះមើលស្ទើរតែលែងស្គាល់ទៅហើយ
ព្រោះចម្លាក់នេះត្រូវពុកផុយរបេះជ្រុះដោយសារទឹកភ្លៀង ដែលច្រោះតាមដំបូលចុះមក
។
២-សិល្បៈនិទានរឿង
ជាទំនៀមទម្លាប់ពីបរមបុរាណរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា… ក្នុងការនិទានរឿងរាមកេរ្តិ៍ នៅប្រទេសកម្ពុជាសិល្បករជំនាញពីរនាក់ត្រូវគេស្គាល់ជាទូទៅគឺ ៖
- លោកតាគ្រុឌដែលមានដើមកំណើតនៅខេត្តកំពង់ចាម
មានក្រាំងរឿងរាមកេរ្តិ៍ពិសេសរបស់គាត់ មានកម្រាស់រហូតដល់ទៅកន្លះម៉ែត្រ បណ្តោយជាងមួយម៉ែត្រ… ។ ប៉ុន្តែក្រាំងនេះត្រូវបានគេបូជាជាមួយសាកសពរបស់គាត់ក្នុងពេលដែលគាត់អនិច្ចកម្មទៅ នៅភូមិកំណើតរបស់គាត់ ។
- សិស្បករចំណានម្នាក់ទៀត គឺតាចក់មានដើមកំណើតនៅខេត្តសៀមរាប។
អ្នកទាំងពីរនាក់សុទ្ធតែមានសំនួនវោហារពីរោះរណ្តំណែងណង ពូកែខាងនិទានរឿងរាមកេរ្តិ៍ មានការឆ្លាតវាងវៃ ច្នៃប្រឌិតរឿងទៅតាមលក្ខណៈពិសេសនៃសង្គមខ្មែរ ដូចជាអន្លើហនុមានភ្នាល់ទាញរោមជើងព្រះរាម ឬហនុមានដុតក្រុងលង្កាជាដើម ប្រកបដោយកាយវិការរស់រវើកធ្វើឱ្យអ្នកស្តាប់ស្លុងអារម្មណ៍ ផ្ទុះសំណើចយ៉ាងខ្លាំងខ្ទរខ្ទារតាមការនិទានរបស់គាត់
។
៣-ខាងសិល្បៈវិចិត្រកម្ម
សំណល់ខាងសិល្បៈវិចិត្រកម្មផ្នែកគំនូរបុរាណ មានគំនូររឿងរាមកេរ្តិ៍មួយចប់ នៅក្នុងថែវវត្តព្រះកែវមរតកក្នុងបរិវេណព្រះបរមរាជវាំងនៅរាជធានី ភ្នំពេញ ។ មានជាអន្លើរឿងរាមកេរ្តិ៍ខ្លះទៀតនៅតាមវិហារនានាដូចជាវិហារវត្ត ព្រះរាជបូព៌ ក្នុងទីរួមខេត្តសៀមរាបជាដើម ។
៤-ខាងទម្រង់សិល្បៈទស្សនីយភាព
ផ្នែកសិល្បៈទស្សនីយភាព យើងសង្កេតឃើញមានទម្រង់បី ដែលសម្តែង រឿងរាមកេរ្តិ៍ រហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ គឺ ៖
ផ្នែកសិល្បៈទស្សនីយភាព យើងសង្កេតឃើញមានទម្រង់បី ដែលសម្តែង រឿងរាមកេរ្តិ៍ រហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ គឺ ៖
ក-ល្ខោនក្បាច់បុរាណ ដែលមានសុទ្ធតែសិល្បការិនីជាអ្នករាំ សូម្បីតែតួព្រះរាម
ឬព្រះលក្ម្សណ៍ក៏ដោយ ហើយអាចសម្តែងរឿង «រាមកេរ្តិ៍» ផងដែរ និងរឿងឯទៀតៗផង ដូចជារឿង «ព្រះជិនវង្ស»
រឿង«ទិព្វសង្វារ» រឿង «ព្រះវេស្សន្តរ» រឿង«ក្រៃថោង» រឿង «ព្រះចន្ទគោរព»
ជាដើម ។ល។
ខ-ល្ខោនស្រមោល ជាល្ខោនស្បែកធំដែលជាប្រភេទសិល្បៈសក្ការៈ
សម្តែងបានតែរឿងរាមកេរ្តិ៍មួយគត់ មិនមានសម្តែងរឿងផ្សេងទៀតឡើយ ។
គ-ល្ខោនខោល ដែលជាល្ខោនពាក់មុខ ហើយមានសុទ្ធតែប្រុសៗជាអ្នករាំ
សម្តែងបានតែរឿងរាមកេរ្តិ៍មួយគត់ ដូចជាល្ខោនស្រមោលស្បែកធំដែរ ។
៥-ឯកសារសំណេរ
ក្រៅពីទម្រង់សិល្បៈខាងលើ យើងនៅមានសំណល់ឯកសារខាងសំណេរ ដូចជាឯកសាររបស់អ្នកអង្គម្ចាស់វឌ្ឍឆាយាវង្ស ដែលពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតបោះ ពុម្ពផ្សាយ ហើយដែលត្រូវបានគេជ្រើសរើសយកមកបញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាតាំងពីជំនាន់សង្គមរាស្ត្រនិយមមកម្ល៉េះ ។
បើតាមឯកសារនេះ យើងឃើញថា រឿងរាមកេរ្តិ៍របស់ខ្មែរ មានរហូតដល់ទៅ៨០ខ្សែឯណោះ ។ ប៉ុន្តែឯកសារដែលបានរកឃើញ និងយកមកបោះពុម្ព ផ្សាយហើយមានចំនួនតែ១៦ខ្សែប៉ុណ្ណោះ គឺពីខ្សែ១ដល់ខ្សែ១០
និងពីខ្សែ៧៥ដល់ខ្សែ៨០… នៅបាត់ចំនួន៦៤ខ្សែទៀត មិនទាន់រកឃើញ ។
បើយើងពិនិត្យមើលវិធីនិពន្ធក្នុងសៀវភៅទាំង១៦ខ្សែនោះ យើងឃើញថារបៀបនិពន្ធ
មិនមែនសរសេរបែបប្រលោមលោកធម្មតាឡើយ ។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងឃើញជារបៀបកាត់កងឆាកល្ខោន ដោយកាត់សាច់រឿងជាដុំៗ ជាអន្លើៗ បន្តបន្ទាប់គ្នា… ។ មានពាក្យពោល ដែលយើងសង្កេតឃើញភាគច្រើនជាកំណាព្យបទកាកគតិ បទព្រហ្មគីតិ បទពំនោល និងបទពាក្យ៦ជាដើម សម្រាប់ឱ្យអ្នកពោល និងសិល្បករអ្នកសម្តែង អាចសម្តែង បានងាយស្រួលទៅវិញ ។
មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងអត្ថបទជាច្រើននៃសៀភៅទាំង១៦ខ្សែនេះ
មានពាក្យខ្លះ បញ្ជាក់ពីការដឹកនាំរឿង បង្ហាញបទពោល និងមានឈ្មោះបទភ្លេងយ៉ាងច្រើនទៀតផង…។
ក្នុងចំណោមបទទាំងនោះ មានបទមួយចំនួនមានសារសំខាន់សម្រាប់ប្រើក្នុងល្ខោន ហើយដែលប្រជាជនកម្ពុជានិយមប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
តាមការសន្និដ្ឋានរបស់លោកសាស្រ្តាចារ្យ អ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ អត្ថបទរឿងរាមកេរ្តិ៍ជានាដ្យកថា។
ដោយយោងទៅលើការនិយមរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា ក្នុងការប្រើវិធីសាស្ត្រ បែបបបុរាណងើម្បីបន្តស្នាដៃពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយទៀត និងដោយ ផ្អែកទៅលើភាពជាក់ស្ដែង ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ នោះ គេឃើញទម្រង់ល្ខោនមានបី គឺល្ខោនស្រមោល ល្ខោនពាក់មុខ និង ល្ខោនក្បាច់បុរាណ ដែលសម្ដែងរឿងរាមកេរ្តិ៍។
ដោយយោងទៅលើការនិយមរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា ក្នុងការប្រើវិធីសាស្ត្រ បែបបបុរាណងើម្បីបន្តស្នាដៃពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយទៀត និងដោយ ផ្អែកទៅលើភាពជាក់ស្ដែង ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ នោះ គេឃើញទម្រង់ល្ខោនមានបី គឺល្ខោនស្រមោល ល្ខោនពាក់មុខ និង ល្ខោនក្បាច់បុរាណ ដែលសម្ដែងរឿងរាមកេរ្តិ៍។
ប៉ុន្តែបើលើកយកបច្ចេកទេសសម្តែងមកពិនិត្យឱ្យបានហ្មត់ចត់ នោះឃើញថា ក្នុងទម្រង់ទាំងបីដូចជម្រាបខាងលើ… ឯកសាររឿងល្ខោននេះមិនមែនសម្រាប់ល្ខោនក្បាច់បុរាណទេ
ព្រោះល្ខោនក្បាច់បុរាណជាល្ខោនដែលយកចម្រៀងជាក្រុម « Choeur» ជាមធ្យោបាយជូនដំណើរសាច់រឿង និងជូនកាយវិការអ្នករាំ ដែលត្រូវហាត់យ៉ាងហ្មត់ចត់ជាមុន
រហូតដល់ចាំស្ទាត់ ស្ទើរតែក្លាយជាស្វ័យប្រវត្តិ មិនមានប្រើបទពំនោល
ដូចជាល្ខោនស្រមោល «ស្បែកធំ » ឬល្ខោនខោលឡើយ
។
ផ្ទុយទៅវិញ
អត្ថបទសំណេរនេះ មានពាក្យពោលយ៉ាងច្រើន ដូច្នេះអត្ថបទល្ខោនរឿងរាមកេរ្តិ៍នេះ
បើមិនសម្រាប់ល្ខោនស្រមោលស្បែកធំទេ មានតែល្ខោនខោលប៉ុណ្ណោះ ព្រោះទម្រង់ទាំងពីរមានប្រើពំនោលដូចគ្នា
។ ឯរបៀបប្រើបទភ្លេងពិណពាទ្យទៀតសោតក៏ប្រហាក់ប្រហែលគ្នាដែរ … ។
